Czy są naturalne hormony?
Hormony to inaczej mówiąc neuroprzekaźniki, czyli rodzaj chemicznych przekaźników, które wysyłają wiadomości do różnych części ciała. Hormony są uwalniane do krwiobiegu, co oznacza, że poziom hormonów w organizmie można zmierzyć za pomocą badania krwi.
Jakie są hormony i gdzie są wytwarzane?
Istnieje kilka rodzajów hormonów, które mają różne działanie i są wytwarzane w kilku narządach organizmu. Organy, które produkują hormony to między innymi:
- przysadka mózgowa
- tarczyca
- nadnercza
- jądra u mężczyzn
- jajniki u kobiet
- trzustka
Niektóre z tych narządów produkują kilka rodzajów hormonów, podczas gdy inne produkują i regulują tylko jeden hormon. Niektóre z hormonów wytwarzanych przez organizm to na przykład:
- estrogen
- testosteron
- insulina
- somatotropina, czyli hormonu wzrostu
- progesteron
- oksytocyna
- hormon kory nadnerczy
Co robią hormony w ciele?
Hormony pełnią w organizmie różne funkcje. Niektóre hormony powodują, że rośniemy i wchodzimy w okres dojrzewania, podczas gdy inne, regulują metabolizm i poziom cukru we krwi.
Hormony roślinne
Nie trzeba wiele wiedzieć o roślinach, aby zauważyć, że one nigdy nie przestają rosnąć. Hormony to cząsteczkami regulujące wszystkie aspekty życia roślin i kontrolujące te procesy. Hormony roślinne, czyli fitohormony, to naturalnie występujące związki organiczne pełniące rolę przekaźników chemicznych oraz regulujących wzrost i różnicowanie roślin.
Zwykle hormony roślinne występują w bardzo niskich stężeniach w komórce, zwykle jednej milionowej świeżej masy tkanki/komórki. Są one na ogół wytwarzane w określonych częściach rośliny i stamtąd transportowane do innych organów, gdzie regulują procesy fizjologiczne w określonej tkance lub komórce.
Jakie hormony mają rośliny?
Ponieważ hormony w roślinach pełnią szereg różnych funkcji i odpowiadają unikalnym receptorom przeznaczonym wyłącznie dla nich, dlatego różnią się one od siebie.
Najbardziej znane hormony roślinne podzielono na pięć głównych grup:
- Auksyny
Te fitohormony są odpowiedzialne za wzrost. Pozwalają roślinie reagować na grawitację (geotropizm) i światło słoneczne (fototropizm).
Ze względu na ich związek ze wzrostem, auksyny są na ogół skoncentrowane w górnych pędach rośliny. W zależności od rodzaju rośliny auksyny kontrolują procesy wzrostu w określonym czasie. W drzewach owocowych mogą m.in. być szczególnie aktywne, gdy drzewo kwitnie, a następnie ponownie, gdy owoc dojrzewa.
- Cytokininy
Te fitohormony współpracują z auksynami i kontrolują metabolizm komórki, a także różnicowania komórek — na jaki typ komórki się zmieniają.
Podczas gdy auksyny znajdują się głównie w pędach roślin, cytokininy znajdują się głównie w ich korzeniach. Ta równowaga pozwala roślinie rosnąć w obu kierunkach.
- Gibereliny
Gibereliny odgrywają ważną rolę w pobudzeniu i rozwoju nasion. Aktywują amylazy i inne enzymy, aby rozłożyć skrobię na glukozę, dając w ten sposób embrionalnej roślinie energię do wzrostu. Gibereliny mają wiele zastosowań komercyjnych, od powiększania owoców po zapewnienie kiełkowania wszystkich nasion.
- Kwas abscysynowy
Hormon ten jest głównie odpowiedzialny za utrzymanie potencjału życia roślin w stanie uśpienia. Dzisiaj nauka przypisuje temu fitohormonowi dwie inne ważne funkcje: regulowanie procesu rozwoju nasion i rozwijanie przemiany z zarodka w sadzonkę.
- Etylen
Po raz pierwszy odkryto go w latach 60. XX wieku, ale dopiero 30 lat później w postaci gazowej pomógł stymulować dojrzewanie owoców. Etylen można porównać do neuroprzekaźników naszego mózgu.
Tych pięć fitohormonów odkryto dawno temu, jednak era odkrywania roślin jeszcze się nie skończyła. W porównaniu do hormonów zwierzęcych, hormony roślinne są małymi cząsteczkami. Są też niespecyficzne, tj. że oddziaływanie jednego hormonu może mieć wiele skutków.
Hormony roślinne w diecie a choroby człowieka
Dieta Azjatów jest nie tylko tradycyjnie mniej tłusta i bogatsza w błonnik niż dieta mieszkańców Zachodu, ale zawiera również znaczne ilości określonej grupy substancji chemicznych – estrogenów roślinnych.
Częstość występowania niektórych chorób sercowo-naczyniowych jest również związana z poziomem hormonów. A choroba taka jak osteoporoza, która jest bardzo powszechna u starszych kobiet, jest bezpośrednio zależna od zawartości estrogenów w organizmie. Zatem estrogeny roślinne mogą mieć pozytywny wpływ również na zapobieganie tym chorobom.
Estrogeny roślinne dla kobiet w okresie menopauzy
W okresie menopauzy kobiety mogą odczuwać dolegliwości, takie jak uderzenia gorąca i nocne poty. U niektórych dolegliwości mogą być tak wyraźne, że wpływają na jakość życia. Przyczyną dolegliwości jest zmniejszenie produkcji estrogenów. Leczenie preparatami estrogenowymi działa przeciw dolegliwościom, ale wiąże się ze skutkami ubocznymi (zakrzepy krwi, rak piersi), zwłaszcza przy długotrwałym leczeniu.
Hormonalna terapia zastępcza
Fitoestrogeny stały się popularną alternatywą dla konwencjonalnych produktów estrogenowych, a różne preparaty są sprzedawane jako skuteczne w leczeniu objawów menopauzy. Wyniki badań klinicznych pokazują, że leczenie fitoestrogenami może być bezpieczną opcją dla terapii hormonalnej. Nie okazują poważnych skutków ubocznych leczenia fitoestrogenami – skutków ubocznych często występujących u kobiet otrzymujących terapię hormonalną, takich jak zakrzepy krwi, krwotoki mózgowe i rak piersi. Przeprowadzono szereg badań klinicznych, ale nadal trudno jest ocenić skuteczność leczenia estrogenami roślinnymi. W przypadku rozpoczęcia leczenia należy podjąć takie same środki ostrożności, jak w przypadku konwencjonalnego leczenia estrogenem.
Fitohormony a flora jelitowa człowieka
Wiadomo, że hormony roślinne mają wpływ na ekosystem drobnoustrojów znajdujących się w jelitach, co z kolei wpływa na odmienne funkcje organizmu człowieka.
Hormony roślinne prawdopodobnie odgrywają rolę zarówno bezpośrednio w organizmie, jak i w relacji między nami a naszymi bakteriami jelitowymi. Być może są one o wiele bardziej istotne dla ludzkiego zdrowia, niż dotychczas zakładano.
- Roślinny hormon stresu – kwas abscysynowy ma wpływ na poziom insuliny, a inne hormony roślinne mogą wpływać na komórki rakowe lub zmniejszać stan zapalny.
- Ostatnie lata badań wykazały, że bakterie jelitowe odgrywają istotną rolę w naszym zdrowiu. A brak równowagi we florze jelitowej jest związany z wieloma chorobami, od choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego po alergie, choroby serca i otyłość. Fitohormony mają wpływ na bakterie żyjące w jelitach.
Estrogeny roślinne w diecie i suplementach
Estrogeny roślinne to substancje występujące w roślinach, które są podobne do estrogenu, hormonu płciowego. Z diety pozyskujemy przede wszystkim estrogeny roślinne z produktów sojowych, nasion i produktów pełnoziarnistych. Znajdują się one również w suplementach z koniczyną czerwoną.
Jakie pokarmy zawierają najwięcej fitoestrogenów?
Estrogeny roślinne znajdują się praktycznie we wszystkich pokarmach roślinnych. Jednak ich ilość jest bardzo zróżnicowana. Estrogeny roślinne można ogólnie podzielić na trzy grupy: izoflawony, lignany i kumestany. Zainteresowanie wzbudziły zwłaszcza dwie grupy estrogenów – izoflawonoidy i nieco słabsze lignany.
Izoflawony i ich wpływ na organizm
Soja różni się od wszystkich innych pokarmów bardzo wysoką zawartością izoflawonów. Zawartość tych fitohormonów w innych roślinach strączkowych takich jak ciecierzyca, fasola biała, fasola czerwona, fasola nerkowata itp. jest znacznie niższa. Podobnie jest niska ich zawartość w produktach pochodzenia sojowego, m.in. sos sojowy. Ale wyroby takie jak jogurt sojowy i tofu zawierają dość wysokie stężenia izoflawin. Izoflawonoidy znajdują się na ogół tylko w warzywach, ale ostatnio znaleziono je również w piwie i czerwonym winie.
Grupa robocza kierowana przez fińskiego specjalistę ds. fitoestrogenów Hermana Adlercreutza podsumowała, w jaki sposób izoflawonoidy i lignany mogą chronić przed rakiem:
- Pobudzają powstawanie SHBG – globuliny, która wiąże hormony płciowe i w konsekwencji zmniejsza ilość hormonu płciowego we krwi.
- Zmieniają syntezę białek i aktywność enzymów wewnątrzkomórkowych.
- Zmieniają wpływ czynników wzrostu.
- Wpływają na proliferację i różnicowanie komórek nowotworowych.
- Spowalniają odkładanie się nowych naczyń włosowatych, które pojawiają się w związku z wieloma chorobami nowotworowymi.
Lecytyna sojowa stosowana jest jako dodatek (emulgator) w wielu produktach spożywczych oraz w produkcji leków. Lecytyna sojowa jest również sprzedawana jako suplement diety. Ponadto istnieje szereg suplementów zawierających izoflawony – zarówno na bazie soi, jak i czerwonej koniczyny.
Lignany — hormon i antyutleniacz
Lignany znajdują się wszędzie w przyrodzie – w ziarnach, warzywach i owocach, ale przede wszystkim w nasionach oleistych, takich jak siemię lniane i nasiona sezamu. Ten rodzaj estrogenu roślinnego znajduje się w dużych ilościach w liściach herbaty. Jednak bardzo niewiele osób je nasiona w bardzo dużych ilościach, a więc głównym źródłem lignanów w diecie są produkty pełnoziarniste.
Kumestany
Kumestany są w mniejszym stopniu uwzględniane w diecie, a podstawowym źródłem pożywienia jest groch łuskany i kiełki. Kumestany można jednak znaleźć w różnych suplementach, w tym w suplementach z czerwonej koniczyny.
Hormony roślinne w diecie wegetariańskiej
Wegetarianie, osoby jedzące dużo produktów pełnoziarnistych, jagód, tłuczonych nasion lnu i sezamu, a także Japończycy stosujący tradycyjną japońską dietę mają najwyższą wartość estrogenów roślinnych, a liczba zachorowań na raka piersi, jelit czy prostaty jest mniejsza niż w innych krajach.
Jedna trzecia populacji świata zachodniego zmaga się z otyłością. Choroby sercowo-naczyniowe i nowotwory są powszechnymi chorobami. Być może dieta ma na to większy wpływ, niż jesteśmy skłonni przyznać. Niedostateczne spożywanie produktów roślinnych w związku ze zbyt dużym spożyciem mięsa, fast foodów i słodyczy, powoduje utratę wielu ważnych witamin i minerałów, a także pożytecznych fitoestrogenów. Jest bardzo prawdopodobne, że przyjmowanie przez całe życie izoflawonoidów i lignanów jest odpowiedzialne za niski poziom nowotworów hormonozależnych i innych chorób wśród wegetarian.